:max_bytes(150000):strip_icc()/pinturadelgreco-5b2fec578e1b6e00366a0aa4.jpg) |
| Ελ Γρέκο: Θέα και χάρτης του Τολέδου, Οικία-Μουσείο του Ελ Γρέκο, Τολέδο |
Ημερομηνίες:
- Βασιλιάδες της Ισπανίας: Οίκος των Αψβούργων (γέννηση - αρχή βασιλείας - θάνατος):
- Κάρολος Α': 1500 - 1516 - 1556
- Φίλιππος Β': 1527 - 1556 - 1598
- Φίλιππος Γ': 1578 - 1598 - 1621
- Φίλιππος Δ': 1605 – 1621 – 1665
- Κάρολος Β': 1661 – 1665 – 1700
1. Φρα Αντζέλικο (1395 – 1455)
- Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (αίθουσα 56Β, ισόγειο)
-
2. Τιτσιάνο (1490 – 1576)
- Βίος
Δούλευε για τον μαρκήσιο της Μάντοβας, που τον σύστησε στον Κάρολο Α’ της Ισπανίας. Έκανε ένα πορτρέτο του για την στέψη του και δημιουργήθηκε μία σχέση μεταξύ αυτού και του οίκου των Αψβούργων που διήρκησε πάνω από 40 χρόνια. Άρεσε πολύ γιατί οι πίνακές του ταίριαζαν τελείως με τις ζωγραφικές, καλλιτεχνικές, αυλικές και θρησκευτικές ανάγκες των μελών της βασιλικής οικογένειας.
Ο βασιλιάς τον καλούσε συνέχεια στην αυλή, αλλά αυτός αρνούνταν. Αλλά δεχόταν όλες τις παραγγελίες του. Έκανε μερικά πορτρέτα του βασιλιά και του γιου του.
Καθιέρωσε το πορτρέτο ημίσωμο ή και ολόσωμο, που τον βοηθούσε να δηλώσει την εξουσία του βασιλιά προς το λαό, τους συμμάχους του ή τους εχθρούς του. Πρόκειται για αλληγορικούς πίνακες, γεμάτους συμβολισμό.
- Στυλ
Στην αρχική του περίοδο κυριαρχεί το προσεκτικό σχέδιο, με έντονες γραμμές και φιγούρες καθάριες. Κυριαρχούν οι θρησκευτικοί πίνακες, οι θηλυκές φιγούρες παχουλές και τα ημίσωμα πορτρέτα.
Στη δεύτερη περίοδο τον απασχολούσε περισσότερο το χρώμα, παρά το σχέδιο. Μερικές φορές το σχέδιο είναι γρήγορο και ανακριβές, με αποτέλεσμα την αίσθηση αμεσότητας και εκφραστικότητας. Τα περιγράμματα δεν είναι ευδιάκριτα και οι πινελιές απλώνονται γρήγορα, επομένως τα πρόσωπα δηλώνουν κίνηση, ζωντάνια. Δημιουργεί προηγούμενο για μεταγενέστερες καινοτομίες.
- Έργα:
Τιμά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου του 1571, καθώς και τη γέννηση του διαδόχου του Φίλιππου Β’.
Τάμα: ο Φίλιππος ευχαριστεί τον ουρανό.
MAIORA TIBI = μεγαλύτεροι θρίαμβοι σε περιμένουν.
Τούρκος με τα χέρια δεμένα: αναφορά στη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) που νίκησαν οι χριστιανοί.
Μηλιά και συκιά.
Η αλεπού είναι παραδοσιακά συνδεδεμένη με τον διάβολο.
Το παιδί είναι μισό φίδι. Δείχνει το μήλο στην Εύα, έτσι ο Τισιάνο μάς λέει ότι αυτή έδρασε λόγω του πειρασμού κι όχι με δική της πρωτοβουλία.
Χαρακτηριστικό του Τιτσιάνου είναι η σκίαση του προσώπου της Εύας για να υπογραμμίσει τον δραματισμό της δράσης.
Entierro de Cristo [Ταφή του Χριστού] (αίθουσα 25, 1ος όροφος)
Religión socorrida por España [Η Ισπανία βοηθά την θρησκεία] (αίθουσα 25, 1ος όροφος)
Τιμά τον ρόλο της ισπανικής μοναρχίας στη Ναύπακτο το 1571.
Η Ισπανία, ως Αθηνά, ως υπερασπίστρια της καθολικής πίστης που αντιμετωπίζει όλους τους εχθρούς της.
Το φίδι συμβολίζει την προτεσταντική αίρεση.
Carlos con perro [Ο Κάρολος Α' με σκυλί] (αίθουσα 27, 1ος όροφος)
Carlos I en la batalla de Mühlberg [Ο Κάρολος Α' στη μάχη του Μύλμπεργκ] (αίθουσα 27, 1ος όροφος)
Τιμά τη μάχη του Mühlberg.
Το δόρυ συμβολίζει τον Άγιο Γεώργιο, τον χριστιανό ιππότη κατ’ εξοχήν, και την υπέρτατη εξουσία των Καισάρων.
Ελαχιστοποιεί τα θρησκευτικά στοιχεία προς όφελος των πολιτικών.
Πρόκειται για μία προσπάθεια να φέρει κοντά καθολικούς και προτεστάντες. Η αυλή δεν ήθελε να προβάλει την εικόνα του καθολικού νικητή ή υπεροπτικού νικητή των δικών του υπήκοων, αλλά του αυτοκράτορα που είναι ικανός να κυβερνήσει ένα ετερογενές σύνολο κρατών και θρησκειών.
Sísifo [Σίσυφος] (αίθουσα 27, 1ος όροφος)
Furias = Ερινύες: παραγγελία για να δείξει με μυθολογικό τρόπο τη μοίρα όσων επαναστατούν κατά τον ηγεμόνα τους. Η πρόκληση στους θεούς ταυτίζεται με την πρόκληση των Γερμανών πριγκίπων στον αυτοκράτορα.
Πηγή: οι Μεταμορφώσεις του Οβίδιου και η Αινειάδα
Ο Σίσυφος ήταν βασιλιάς της Κορίνθου που κατήγγειλε ότι ο Δίας αποπλάνησε την Αίγινα. Ως τιμωρία έπρεπε να κουβαλάει αιωνίως ένα βράχος ως την κορυφή ενός βουνού.
Στοιχεία της χριστιανικής εικονογραφίας: ο Άδης απεικονίζεται με φωτιά, τα δύο τέρατα με τα στόματα ανοιχτά συμβολίζουν την ημέρα της κρίσης και το φίδι δηλώνει την αρνητικότητα των προσώπων.
Ticio [Τιτυός] (αίθουσα 27, 1ος όροφος)
Ο Τιτυός ήταν γίγαντας που τιμωρήθηκε γιατί προσπάθησε να βιάσει την Λητώ. Ο Απόλλων και η Άρτεμις τον σκότωσαν και στον Κάτω Κόσμο δύο γύπες έτρωγαν ακατάπαυστα το ήπαρ του (μύθημα που υπάρχει και στον μύθο του Προμηθέα).
- Βίος και στυλ
Εκπρόσωπος του μανιερισμού. Μοντέλο του στο σχέδιο ήταν ο Μικελάντζελο.
Ήταν μαθητής του Τιτσιάνου, από τον οποίο έμαθε την τέχνη του χρώματος και των σκιών.
Είχε ως σκοπό να μεταφέρει συγκινήσεις και όχι τόσο να προσαρμοστεί στους κανόνες ομορφιάς της εποχής.
Χρησιμοποιεί το φως με δραματικό τρόπο και την προοπτική με έμφαση.
- Έργα:
Απομακρύνεται με ειρωνεία από την υψηλή κουλτούρα με μία μείξη βαθιάς θρησκευτικότητας και χιούμορ.
Η διαγώνιος φαίνεται μόνο αν κοιτάξουμε από τα δεξιά, για αυτό η κύρια σκηνή δεν είναι στο κέντρο. Επίσης το τραπέζι είναι προσανατολισμένο προς τα δεξιά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο πίνακας βρισκόταν στο δεξιό πλευρό ενός μακρόστενου δωματίου. Αν κοιτάξουμε από ακριβώς απέναντι, χάνουμε το effect.
Στο βάθος, η Βενετία.
El rapto de Helena [Η αρπαγή της Ελένης] (αίθουσα 25, 1ος όροφος)
Η σκηνή δείχνει τη στιγμή που οδηγούν την Ελένη σε ένα πλοίο ενώ στη στεριά δίνεται μία μάχη. Την διαμόρφωσε σαν μάχη μεταξύ τούρκων και χριστιανών, λόγω του πολλαπλασιασμού τέτοιων αναπαραστάσεων μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου 1571.
Η Ελένη μπορεί να είναι μία αλληγορία της Βενετίας.
Είναι μία πολύ δυναμική σύνθεση, με το χρώμα και τη φωτοσκίαση [chiaroscuro]
3. Ελ Γρέκο (1541 – 1614)
- Βίος
Η οικογένειά του ήταν μάλλον καθολική, συνεργάτες της αποικιακής δύναμης.
Εκπαιδεύτηκε αρχικά ως αγιογράφος, και αργότερα ταξίδεψε στη Βενετία όπου απέκτησε (μερικώς) κάποιες τεχνικές της ιταλικής Αναγέννησης. Στη Βενετία είχε δάσκαλο τον Τιτσιάνο και έμαθε την δυτική τέχνη μέσω της βενετικής Αναγέννησης: το χρώμα, την προοπτική, την ανατομία, την ελαιογραφία. Επίσης επισκέφτηκε και τη Ρώμη.
Το 1577 ήρθε στην Ισπανία όταν ο Φίλιππος Β’ κάλεσε μερικούς Ιταλούς ζωγράφους να δουλέψουν στο Εσκοριάλ. Εγκαταστάθηκε στο Τολέδο όπου ανέλαβε τις πρώτες παραγγελίες: ζωγράφισε το Expolio [Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού] για τον καθεδρικό και 3 ρετάμπλ/ντοσάλε για ένα μοναστήρι.
- Στυλ
Τα τελευταία χρόνια υιοθέτησε τον αντινατουραλισμό και το στυλ του έγινε όλο και πιο αφαιρετικό, μέχρι αφάνταστα όρια.
Χειρίζεται το φως με πολύ ασυνήθιστο τρόπο: στα έργα του ποτέ δεν λάμπει ο ήλιος.
- Έργα:
Σαν βυζαντινός Παντοκράτωρας.
San Pablo [Ο Άγιος Παύλος] (αίθουσα 10Β, 1ος όροφος)
Πάντα τον απεικόνιζε με αυτά τα χαρακτηριστικά: μεγάλο μέτωπο, γαμψή μύτη, μπλε και κόκκινη ενδυμασία, που ταυτίζονται με τα ίδια του χαρακτηριστικά.
Κρατάει το σπαθί που αποκεφαλίστηκε και ένα χαρτί για τον Τίτο, συνεργάτη του στην Κρήτη στο Κήρυγμα του Χριστιανισμού.
Νυχτερινή σκηνή, μέσα σε μία σπηλιά.
Οι φιγούρες σχηματίζουν έναν κύκλο γύρω από το μωρό, και τη στεφάνωση της σκηνής συνιστάνε οι άγγελοι, που δείχνουν την ουράνια ικανοποίηση προς τη γέννηση του σωτήρα.
Το μωρό εκπέμπει ένα έντονο φως που λούζει τη μικρή ομάδα που τον παρατηρεί.
Αυτός ο πίνακας είναι το τελευταίο του αριστούργημα πριν το θάνατό του.
Cristo abrazado a la cruz [Ο Χριστός αγκαλιάζει τον σταυρό] (αίθουσα 9Β, 1ος όροφος)
Δακρυσμένα μάτια και βλέμμα υπομονετικό και γαλήνιο. Στο πρόσωπό του δεν υπάρχει πόνος, αγωνία, σωματικός κόπος.
Το αγκάθινο στεφάνι τονίζεται από το ρομβοειδές φωτοστέφανο.
Έχει προοπτική sotto in su, από τα χαμηλά στα ψηλά. Έτσι του δίνει μία γλυπτική διάσταση και προκαλεί την συμπόνια και τον πόνο του πιστού.
Νύχια.
Bautismo de Cristo [Η Βάπτιση του Χριστού] (αίθουσα 9Β, 1ος όροφος)
6 πίνακες για ένα ρετάμπλ (οι 2 είναι στο εξωτερικό).
Πηγή: Άγιος Ματθαίος: «Άνοιξαν οι ουρανοί και το άγιο πνεύμα κατέβηκε με μορφή περιστεριού και κάθισε πάνω του».
Έχει κοινό με άλλους πίνακές του ότι συνδέει επίγεια και επουράνια διάσταση. Βασικό στοιχείο για τη σύνδεση είναι οι άγγελοι που στέκονται στη μέση και συνοδεύουν τους πρωταγωνιστές. Πολλοί άγγελοι είναι στις ίδιες θέσεις με άλλα έργα. Οι πάνω άγγελοι με το χέρι στο στήθος ευχαριστούνε τον Θεό και το κόκκινο ύφασμα που κρατάνε οι κάτω άγγελοι συμβολίζει τη θυσία που θα κάνει ο Χριστός.
Εμφάνιση του αγίου πνεύματος στην Παναγία 50 μέρες μετά την ανάσταση.
Crucifixión [Η σταύρωση] (αίθουσα 9Β, 1ος όροφος)
Pentecostés [Πεντηκοστή] (αίθουσα 9Β, 1ος όροφος)
Εμφάνιση του αγίου πνεύματος στην Παναγία 50 μέρες μετά την ανάσταση.
Συνδέεται με την Ανάσταση γιατί δείχνει τους χαρακτήρες με μακρόστενη μορφή και οργανωμένους σε ένα κλιμακωτό χώρο.
Το πάνω μέρος επικεντρώνεται στην Παναγία που συνοδεύεται από μία ζωφόρο εκφραστικών κεφαλιών. Η πηγή για αυτό βρίσκεται στη μανιεριστική ζωγραφική από τη Ρώμη.
Πάνω δεξιά είναι αυτός και ο γιος του.
Πηγή: Άγιος Ματθαίος: «Οι φρουροί φύλασσαν τον τάφο, ένας άγγελος κύλισε το λίθο και συγκλονίστηκαν και έγιναν σαν νεκροί».
Resurrección [Η ανάσταση] (αίθουσα 9Β, 1ος όροφος)
Πηγή: Άγιος Ματθαίος: «Οι φρουροί φύλασσαν τον τάφο, ένας άγγελος κύλισε το λίθο και συγκλονίστηκαν και έγιναν σαν νεκροί».
Μεγάλος κατάλογος από χειρονομίες και εκφράσεις λόγω των διάφορων αντιδράσεων.
Μακρόστενη μορφή αλλά καταφέρνει και δίνει αίσθηση βάθους λόγω της θέσης των προσώπων.
Πηγή: Άγιος Λουκάς: «Ήταν κοντά μεσημέρι και σκοτείνιασε σε όλη την περιοχή». Σκοτεινός ουρανός με αστραπές και καταιγίδα.
Η Μαγδαληνή και 3 άγγελοι μαζεύουν το αίμα: ήθελε να τονίσει την υψηλή αξία του αίματος γιατί είχε μία ευχαριστιακή σημασία που συνδέεται με μεσαιωνικές παραδόσεις που υιοθέτησαν μερικοί Βενετοί ζωγράφοι, Γερμανοί (όπως ο Ντύρερ, που συχνά τον ενέπνεε) και τοπικά μέσα του Τολέδου. Χρησιμοποίησε αυτές τις πηγές αλλά δημιούργησε μία καινούργια του εκδοχή, όπου αφαίρεσε αναφορές στο χώρο/διάστημα, προσέθεσε την αστάθεια όλων των προσώπων, δημιούργησε μία νυχτερινή ατμόσφαιρα, κλειστοφοβική, φωτισμένη από αναλαμπές που τονίζουν τον οξύ και κρύο χρωματισμό.
La anunciación [Ο ευαγγελισμός] (αίθουσα 9Β, 1ος όροφος)
Μέσα από έναν οικιακό χώρο που κατέλαβαν σύννεφα και άγγελοι, που δίνουν μία συναυλία για να συνοδέψουν το περιστέρι. Οι άγγελοι μουσικοί είναι συχνοί σε ευαγγελισμούς του 16ου αιώνα, λόγω της επίδρασης των απόκρυφων ευαγγέλιων. Ο πράσινος που κρατάει ένα βιβλίο είναι ο διευθυντής. Τα όργανα είναι μία ψεύτικη μείξη που συμβολίζει όλη τη μουσική: και την ιερή και την κοσμική. Πρόκειται για ορχήστρα που μόνο στον ουρανό μπορεί να υπάρξει.
Διακόπτουν την Παναγία που διάβαζε, και πριν έραβε.
Η καιόμενη βάτος δείχνει ότι ήρθε και ο Θεός.
La Trinidad [Η Αγία Τριάδα] (αίθουσα 8Β, 1ος όροφος)
Η πρώτη παραγγελία που ανέλαβε, για το ρεταμπλ ενός μοναστηρίου στο Τολέδο. Στο πάνω μέρος ήταν η Τριάδα και κάτω από αυτή η Ανάληψη (σήμερα στο Σικάγο).
Επειδή θα ήταν πολύ ψηλά, οι φιγούρες είναι μνημειώδεις και έχουν γλυπτική διάσταση χάρη στην προοπτική, χαρακτηριστικά στοιχεία της αρχικής περιόδου στο Τολέδο.
Η συνθετική ιδέα ανήκει στον Ντύρερ, που ενώνει δύο υστερομεσαιωνικές εικονογραφίες: ο Πατέρας που κρατάει το πεθαμένο σώμα (compassio patris) και ο Θεός πίσω από τον σταυρό, ως αρσενική pietà (thronum gratiae).
Caballero de la mano en el pecho [Ο κύριος με το χέρι στο στήθος] (αίθουσα 9Β, 1ος όροφος)
Από τα πιο γνωστά σήμερα έργα του.
Είναι ντυμένος στη μόδα της δεκαετίας του 1570. Είναι πρότυπο Ισπανού ευγενή.